Η επιστροφή του Ρέντσι και ο ιταλικός αδύναμος κρίκος

Μετά από 5 μήνες πολιτικής εξορίας ο πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι επανήλθε εμφατικά στο πολιτικό προσκήνιο με την νίκη του την περασμένη Κυριακή στις εσωκομματικές εκλογές του Δημοκρατικού Κόμματος, παίρνοντας πάνω από το 70% των σχεδόν 2 εκατομμυρίων ψήφων.

Η επιστροφή του Ρέντσι στο πολιτικό προσκήνιο της Ιταλίας αποτελεί ένα σημαντικό στάδιο στο ιδιαίτερα εύθραυστο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό της χώρας που θεωρείται ως ο αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης, λόγω της μεγάλης ανόδου λαϊκιστικών και αντιευρωπαϊκών κομμάτων εν μέσω μιας σοβούσας οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης.

Η νίκη του 42χρονου πολιτικού ήρθε μετά από σχεδόν δυο μήνες έντονων αντεγκλήσεων και συγκρούσεων με την παλιά γενιά στελεχών του κόμματος της ιταλικής Κεντροαριστεράς, οι οποίες οδήγησαν τελικά και σε μερική διάσπασή του, αφού οι παλαιότεροι ηγέτες Μάσιμο Ντ'Αλέμα και Πιέρ-Λουίτζι Μπερσάνι και άλλα στελέχη αποχώρησαν και ίδρυσαν νέο κόμμα.

Η σύγκρουση στο Δημοκρατικό Κόμμα είναι άλλο ένα δείγμα του ιδεολογικού διχασμού και της αμηχανίας που κυριαρχεί στα περισσότερα κεντροαριστερά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης ως αποτέλεσμα της κρίσης της Ευρωζώνης και της επακόλουθης ανάγκης επιβολής προγραμμάτων δημοσιονομικής λιτότητας. Η μια τάση πρεσβεύει τη μετακίνηση σε πιο 'κεντρώες' θέσεις που θα αποδεσμεύσουν την Κεντροαριστερά από το παλαιό δόγμα των 'φιλολαϊκών' πολιτικών μέσω μεγάλων δημοσίων δαπάνων και θα αφομοιώσουν και μεταρρυθμίσεις και αγγίζουν σε φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, και η άλλη τάση τονίζει την ανάγκη υπεράσπισης των εργασιακών δικαιωμάτων και της ανατροπής του δόγματος δημοσιονομικής λιτότητας που ενσαρκώνει κυρίως το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο Ρέντσι φαίνεται να ταλαντεύεται ανάμεσα στα δυο αυτά ρεύματα, αφού ναι μεν υπερασπίζεται την ανάγκη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην Οικονομία και το κοινωνικό κράτος αλλά ταυτόχρονα επιτίθεται με σφοδρότητα στις πρόνοιες του Συμφώνου Σταθερότητας και στις επίμονες προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να πείσει την Ιταλική Κυβέρνηση να περιορίσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού και να μειώσει το τεράστιο δημόσιο χρέος της χώρας.

Το χαμένο δημοψήφισμα και η συνταγματική αναθεώρηση

Για τον Ρέντσι είχε προηγηθεί μια στρατηγική πολιτική ήττα τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν έχασε το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα που προώθησε με πάθος για ευρεία συνταγματική αναθεώρηση που θα μείωνε σημαντικά το ρόλο της Γερουσίας και θα ενδυνάμωνε τις εξουσίες της Κυβέρνησης, με αποτέλεσμα την παραίτησή του από την Πρωθυπουργία και την αντικατάστασή του από το στέλεχος της Κεντροαριστεράς Πάολο Τζεντιλόνι.

Σημαντικό ρόλο στην απόρριψη της συνταγματικής αναθεώρησης έπαιξε η ανησυχία των ψηφοφόρων για τις αυξημένες εξουσίες του εκάστοτε Πρωθυπουργού σε συνδυασμό με τον νέο εκλογικό νόμο, γνωστό ως “Italicum” που βοηθά στη συγκρότηση μονοκομματικών Κυβερνήσεων.

Οι δημοσκοπήσεις και το λαϊκιστικό Κίνημα των 5 Αστέρων

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει το επόμενο διάστημα ο Ρέντσι είναι η αυξημένη δημοτικότητα του λαϊκιστικού Κινήματος των 5 Αστέρων (M5S), του οποίου ηγείται ο πρώην κωμικός Μπέπε Γκρίλο.

Οι λαϊκιστές του M5S, παρότι έχουν πληγεί από σκάνδαλα και εσωτερικές έριδες, έχουν καταφέρει να κεφαλαιοποιήσουν τη δυσαρέσκεια και οργή μεγάλου μέρους των πολιτών για τη συνεχιζόμενη οικονομική και πολιτική κρίση. Ο μέσος όρος της ανεργίας βρίσκεται μεν κοντά 12%, αλλά το ποσοστό στους νέους εκτινάζεται πάνω από το 35% με την Οικονομία να βρίσκεται σε ουσιαστική στασιμότητα εδώ και χρόνια και η αύξηση του ΑΕΠ να βρίσκεται γύρω στο 1%.

Στις δημοσκοπήσεις το M5S φαίνεται να προηγείται ελαφρά του Δημοκρατικού Κόμματος με ποσοστό γύρω στο 30%, αφού το κόμμα της Κεντροαριστεράς πλήττεται από αποχώρηση των παλαιών στελεχών, το κόμμα των οποίων κινείται γύρω στο 4%.

Ο “αξιόπιστος” Τζεντιλόνι

Ένα ακόμη πρόβλημα για τον νεαρό ηγέτη της Κεντροαριστεράς είναι η δημοφιλία του Τζεντιλόνι, ο οποίος παρότι ξεκίνησε τη θητεία του στο Παλάτσο Κίτζι ως ένας “άχρωμος” Πρωθυπουργός και μια προσωρινή λύση, κατάφερε να αποκτήσει την αποδοχή μεγάλου μέρους των πολιτών, ασκώντας μια σοβαρή και χωρίς ρητορείες διακυβέρνηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δημοσκοπήσεις ο Τζεντιλόνι προηγείται σε δημοφιλία του Ρέντσι κατά 2-3 ποσοστιαίες μονάδες.

Το στοίχημα της αλλαγής του εκλογικού νόμου

Η σοβαρότερη όμως πρόκληση για τον Ρέντσι και την Ιταλική Κυβέρνηση είναι η έγκαιρη αλλαγή του εκλογικού νόμου πριν από τις επόμενες εκλογές που πρέπει να διεξαχθούν το αργότερο το Μάιο του 2018.

Ο ισχύων εκλογικός νόμος περιέχει ρύθμιση σύμφωνα με την οποία αν κανένα κόμμα δεν συγκεντρώσει το 40% των ψήφων, τότε διεξάγεται δεύτερος γύρος εκλογών μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος με έπαθλο μπόνους εδρών που οδηγεί σε κοινοβουλευτική πλειοψηφία 340 εδρών (54%). Η συγκεκριμένη ρύθμιση θεσπίστηκε μεν για να δημιουργεί τις προϋποθέσεις σταθερών Κυβερνήσεων με άνετη πλειοψηφία, αλλά δεν είχε προβλεφθεί η ραγδαία άνοδος του M5S. Πολλοί κατάλαβαν το πόσο επικίνδυνη είναι αυτή η ρύθμιση τον Ιούνιο 2016, όταν στις τοπικές εκλογές αναδείχθηκαν δήμαρχοι από το M5S, με νίκες στο δεύτερο γύρο επί υποψηφίων της Κεντροαριστεράς. Αυτό που είχε συμβεί είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων της Δεξιάς προτίμησαν τον λαϊκιστή και αντιευρωπαίο υποψήφιο έναντι του κεντροαριστερού φιλοευρωπαίου.

Το ίδιο σενάριο είναι πολύ πιθανό να συμβεί αν διεξαχθούν εκλογές με τον ισχύοντα εκλογικό νόμο, καθώς η Δεξιά είναι διασπασμένη και αμφίθυμη απέναντι στον αντιευρωπαϊσμό. Εκλογές με δυο γύρους πιθανότατα θα αναδείκνυαν μονοκομματική Κυβέρνηση του M5S, με ορατό τον κίνδυνο σοβαρής οικονομικής αποσταθεροποίησης και εξόδου της Ιταλίας από την Ευρωζώνη.

Η ευθύνη του Ρέντσι και του Τζεντιλόνι

Με την ιταλική Δεξιά να είναι διχασμένη ανάμεσα στην ευρωσκεπτικιστική Forza Italia του γηραιού πλέον Σίλβιο Μπερλουσκόνι και την σκληρά αντιευρωπαϊκή Λίγκα του Βορρά, το Δημοκρατικό Κόμμα και ο Ματέο Ρέντσι έχουν εκ των πραγμάτων την ευθύνη της διάσωσης της ευρωπαϊκής ιδέας στην Ιταλία. Τυχόν αδυναμία της Κυβέρνησης να περάσει έγκαιρα την αλλαγή του εκλογικού νόμου και διατήρηση της δημοσκοπικής πρωτιάς από το M5S θα οδηγήσει την Ιταλία στο χείλος της εξόδου από την Ευρωζώνη, με δραματικές και απρόβλεπτες συνέπειες για το σύνολο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.