Το Σύμφωνο του ΟΗΕ για τη μετανάστευση

Δέκα ημέρες απομένουν από τη διάσκεψη του ΟΗΕ για τη μετανάστευση στο Μαρακές του Μαρόκου και κάποιες χώρες (κυρίως ευρωπαϊκές) έχουν αναιρέσει την υπογραφή τους και δεν θα συνυπογράψουν τη διακήρυξη για τη μετανάστευση που συμφωνήθηκε τον Ιούλιο στη Νέα Υόρκη. Εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν από νωρίς διαχωρίσει τη θέση τους και την Ουγγαρία που δεν συμφώνησε τον Ιούλιο, όλες οι άλλες χώρες-μέλη των Ηνωμένων Εθνών συμφώνησαν στο τελικό κείμενο της διακήρυξης, το οποίο οριστικοποιήθηκε στις 30 Ιουλίου.

Τι είναι όμως αυτό το Σύμφωνο για τη μετανάστευση;

Μετά τη φοβερή μεταναστευτική και προσφυγική κρίση του 2015, που έπληξε δραματικά και την Ελλάδα, πολλές χώρες και η ηγεσία του ΟΗΕ σκέφτηκαν ότι πρέπει να υπάρξει ένα ελάχιστο πλαίσιο αρχών βάσει του οποίου θα πραγματοποιείται η νόμιμη και ελεγχόμενη μετανάστευση αλλά και η τύχη των ανθρώπων που αιτούνται και χρήζουν άσυλο. Έτσι μετά από διαπραγματεύσεις ενός περίπου χρόνου, οι αντιπροσωπείες 191 κρατών-μελών του ΟΗΕ συμφώνησαν σε αυτό κείμενο αρχών, το οποίο δεν αποτελεί κάποιο νομικά δεσμευτικά κείμενο αλλά περιγράφει τις συνθήκες και τους όρους βάσει των οποίων είναι σωστό να εφαρμόζεται η μετανάστευση. Στο κείμενο αναφέρεται ρητά ότι δεν επικροτείται η ανεξέλεγκτη και παράτυπη μετανάστευση και πως τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών είναι απαραβίαστα. Ουσιαστικά γίνεται μια κωδικοποίηση των μέχρι τώρα διεθνών συνθηκών που αφορούν τις μετακινήσεις προσώπων, τη Συνθήκη της Γενεύης για τους πρόσφυγες. Παράλληλα το Σύμφωνο επαναλαμβάνει τις βασικές αρχές της Χάρτας των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του ανθρώπου και περιγράφει μια σειρά δυνητικών μέτρων για την ομαλοποίηση της μετανάστευσης.

Όσο πλησιάζουμε όμως στη 10η Δεκεμβρίου που θα διεξαχθεί η διάσκεψη στο Μαρακές, όπου θα γίνει και η επίσημη υπογραφή του Συμφώνου από τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, διάφορα κράτη άρχισαν να υπαναχωρούν από την αρχική τους συγκατάθεση. Η αρχή έγινε πριν από εβδομάδες από την Πολωνία, την Τσεχία, τη  Βουλγαρία και την Σλοβακία, ακολούθησε η Ιταλία, η Ελβετία, η Αυστρία, και το Ισραήλ, ενώ πριν από μια εβδομάδα το ίδιο αποφάσισε και η Αυστραλία, η κυβέρνηση της οποίας ισχυρίστηκε πως το Σύμφωνο “δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας” και πως “δεν θα προσθέσει τίποτε στην ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων μας” και πως “δεν προβλέπει με σαφήνεια τον διαχωρισμό ανάμεσα στην νόμιμη και την παράνομη μετανάστευση, ιδίως όσον αφορά το δικαίωμα σε επιδόματα”. Η ολλανδική κυβέρνηση συμφώνησε να επικυρώσει το Σύμφωνο, αλλά θα ζητήσει να υπάρχει ένα παράρτημα στο οποίο θα γίνεται ρητή αναφορά στο ζήτημα των επιδομάτων. Η Γερμανία επίσης θα επικυρώσει το Σύμφωνο, αλλά στη σχετική ψηφοφορία που διεξήχθη χθες στη Μπούντεσταγκ υπήρξαν πολλές διαρροές και πολλές αποχές από Γερμανούς βουλευτές.

Τι συμβαίνει λοιπόν πραγματικά και τι κρύβεται πίσω από την υπαναχώρηση αυτών των κρατών;

Είναι γεγονός ότι ορισμένα, πλούσια κυρίως κράτη, ερμηνεύουν το Σύμφωνο ως ένα έμμεσο pull factor που θα λειτουργήσει στην πράξη ως κίνητρο προσέλκυσης παράνομης μετανάστευσης διότι οι παράτυποι μετανάστες μπορεί να χρησιμοποιήσουν το Σύμφωνο, παρότι δεν είναι νομικά δεσμευτικό, ως υπερασπιστικό εργαλείο για να διεκδικήσουν επιδόματα, στέγαση και άλλες κοινωνικές παροχές. Παράλληλα επικρέμεται πάνω από πολλές κυβερνήσεις το φάσμα των λαϊκιστών, οι οποίοι είναι απολύτως σίγουρο ότι θα χρησιμοποιήσουν το Σύμφωνο ως προεκλογικό εργαλείο για να επιτεθούν στις μετριοπαθείς κυβερνήσεις πως “ανοίγουν τα σύνορα στους λαθρομετανάστες”. Παράλληλα υπάρχουν κάποια κράτη (όπως είναι τα κράτη του Βίζεγκραντ και η Βουλγαρία) που απλά δεν θέλουν καμία απολύτως μετανάστευση, ούτε νόμιμη ούτε βέβαια παράνομη. Και υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία κρατών που διαφωνεί με το Σύμφωνο διότι δεν θέλουν να αποδεχθούν την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη μεταχείριση των μεταναστών και των προσφύγων. Χωρίς να το λένε ανοικτά, η Αυστραλία, η Ιταλία, η Αυστρία και το Ισραήλ δεν θέλουν να αναγνωρίσουν στην πράξη ούτε τη Συνθήκη της Γενεύης ούτε τη Χάρτα του ΟΗΕ όσον αφορά πρόσφυγες και μετανάστες. Κάθε χώρα έχει τους δικούς της λόγους, είτε πολιτικούς, είτε ιδεολογικούς, είτε εθνοτικούς και λόγους εθνικής ασφαλείας. Αυτή είναι μια αλήθεια που δεν λέγεται ανοικτά, διότι αυτές οι χώρες ανήκουν και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς και δεν έχουν το ειδικό βάρος και το θάρρος/θράσος που έχουν οι ΗΠΑ υπό τον Πρόεδρο Τραμπ για να αποχωρήσουν έτσι απλά από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις.

Είναι γεγονός ότι το φαινόμενο της μετανάστευσης με βασικό σκοπό την άντληση επιδομάτων και τον παρασιτισμό έχει λάβει σοβαρές διαστάσεις και έχει οδηγήσει κάποιες χώρες σε πολύ σκληρούς όρους για τη χορήγηση επιδομάτων και αδειών εργασίας. Αυτό όμως το φαινόμενο μπορεί να καταπολεμηθεί, όπως έχει δείξει το παράδειγμα της Δανίας, και δεν πρέπει να οδηγήσει σε μια συλλήβδην απόρριψη κάθε συζήτησης για σοβαρή, ελεγχόμενη και συντεταγμένη μετανάστευση. Ειδικά η Ευρώπη έχει σοβαρή ανάγκη για στοχευμένη μετανάστευση τα επόμενα χρόνια για να μπορέσει να διατηρήσει σοβαρούς ρυθμούς ανάπτυξης και να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των ασφαλιστικών συστημάτων.

Το Σύμφωνο του ΟΗΕ για τη μετανάστευση είναι απλά ένα συμβολικό κείμενο που επιδιώκει να θέσει τις βάσεις για μια διεθνή συναίνεση στους όρους της συντεταγμένης μετανάστευσης. Η μη υπογραφή του από κάποια κράτη δεν θα έχει και τεράστια σημασία, ούτε όμως θα δημιουργήσει αρνητικά τετελεσμένα για όσα κράτη το υπογράψουν. Απλά θα πρόκειται για άλλο ένα παράδειγμα όπου οι πολιτικοί τακτικισμοί και οι ιδεολογικές αγκυλώσεις θα εμποδίσουν μια παγκόσμια ομοφωνία σε ένα φλέγον ζήτημα για τον 21ο αιώνα.

United Nations Summit for Refugees and Migrants, 19/9/2016 [photo by DIRCO/GovernmentZA/Flickr]

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα 'Φιλελεύθερος' στις 30/11/2018